ပါဠိသုတၱန္ေတြမွာ “ဥတၱရိမႏုႆဓမၼ” ဆိုတဲ့ စကားလံုးေလး ရိွတယ္။
ျမန္မာလို ျပန္ရင္ “လူတို႔၏ ကုသိုလ္ကမၼပထ တရား ၁၀-ပါးထက္ လြန္ျမတ္ေသာ စ်ာန္ မဂ္ဖိုလ္ တရား”တဲ့။
အထက္တန္းက်တဲ့ တရားေပါ့ေလ။
သာမန္လူေတြ ရတာမ်ိဳးမဟုတ္ဘဲ ထက္ျမက္တဲ့ ပုဂၢိဳလ္ေတြ၊ ေတာ္တဲ့ ပုဂၢိဳလ္ေတြ ရတဲ့ စိတ္မ်ိဳးေပါ့။
ဒါကို “႐ူပါဝစရစိတ္”က စၿပီး “ဥတၱရိမႏုႆဓမၼ”လို႔ ေခၚတယ္။

(အရွင္သီလာနႏၵာဘိဝံသ)

+++++

ေလာကခ်မ္းသာဘုရားေက်ာင္းတြင္ ၂၀၀၉ ခု ႏိုဝင္ဘာလ ၂၈ ရက္ စေနေန႔၌ ျပဳလုပ္ေသာ “အရွင္သီလာနႏၵာဘိဝံသ”၏ သင္တန္း ပို႔ခ်ခ်က္မ်ားကို အေျခခံသည့္ ၆-ပတ္ေျမာက္ အဘိဓမၼာသင္တန္းမွာ ႐ူပါဝစရစိတ္ ၁၅-ပါးအေၾကာင္းကို ေလ့လာ သင္ယူၾကရ၏။

‘႐ူပါဝစရ’ – ႐ူပ ၁၅ ဘံု၌ မ်ားေသာအားျဖင့္ က်င္လည္တတ္၊ ျဖစ္တတ္။
‘႐ူပါဝစရစိတ္’ – ႐ူပ ၁၅ ဘံု၌ မ်ားေသာအားျဖင့္ က်င္လည္တတ္၊ ျဖစ္တတ္ေသာ စိတ္ (စ်ာန္စိတ္)။

ဤ႐ူပါဝစရစိတ္မ်ားကို လႉဒါန္း ဒါနျပဳ႐ုံ၊ ဘုရားရွိခိုး႐ုံ စသည့္ ႐ိုး႐ိုးကုသိုလ္ျပဳ႐ုံမွ်ျဖင့္ မရႏိုင္ဘဲ ကမၼ႒ာန္းထိုင္မွသာ ရရွိႏိုင္၏။

ဗုဒၶဘာသာတြင္ ‘သမထကမၼ႒ာန္း’၊ ‘ဝိပႆနာကမၼ႒ာန္း’ဟူ၍ ကမၼ႒ာန္း ႏွစ္မ်ိဳး ရွိ၏။

သမထကမၼ႒ာန္းမွာ သမာဓိျဖစ္ေအာင္လုပ္ေသာ ကမၼ႒ာန္း ျဖစ္၏။ သမာဓိကို အားေပး၏။ အက်ိဳးကလည္း သမာဓိအက်ိဳးသာ ရ၏။

ဝိပႆနာကမၼ႒ာန္းမွာ ႐ုပ္နာမ္တရား သခၤါရတရားတို႔၏ အနိစၥ ဒုကၡ အနတၱကို ျမင္ေအာင္ၾကည့္ၿပီး၊ ေနာက္ဆံုး နိဗၺာန္ကို မ်က္ေမွာက္ျပဳသည့္တိုင္ေအာင္ (မဂ္ဖိုလ္ရသည့္တိုင္ေအာင္) အားထုတ္ေသာ ကမၼ႒ာန္း ျဖစ္၏။

သမထကမၼ႒ာန္းသည္ ႐ုပ္နာမ္တို႔၏ အျဖစ္အပ်က္ကို ျမင္ေအာင္ ႐ႈျခင္း မဟုတ္ဘဲ၊ စိတ္တည္ၾကည္မႈ သမာဓိအားကို ထူေထာင္ၿပီး၊ သမာဓိအားျဖင့္ စ်ာန္စိတ္ အဆင့္ဆင့္ တက္ကာ အဘိညာဥ္စိတ္မ်ားရေအာင္ အားထုတ္ေသာ ကမၼ႒ာန္း ျဖစ္၏။

သမထကမၼ႒ာန္း အမ်ိဳးအစားေပါင္း ၄၀ ရွိ၏။
ကသိုဏ္း ၁၀-ပါး၊
အသုဘ ၁၀-ပါး၊
အႏုႆတိ ၁၀-ပါး၊
အပၸမညာ ၄-ပါး၊
သညာ ၁-ပါး၊
ဝဝတၳာန္ ၁-ပါး၊
အာ႐ုပၸ ၄-ပါး၊
စုစုေပါင္း ၄၀ ျဖစ္၏။

ထုိ အမ်ိဳးေပါင္း ၄၀ အနက္၊ “အႏုႆတိ ၁၀-ပါး”မွ ‘ဗုဒၶါႏုႆတိ’၊ ‘ဓမၼာႏုႆတိ’၊ ‘သံဃာႏုႆတိ’၊ ‘သီလာႏုႆတိ’၊ ‘စာဂါႏုႆတိ’၊ ‘ေဒဝတာႏုႆတ’ိ၊ ‘ဥပသမာႏုႆတိ’၊ ‘မရဏာႏုႆတိ’ ၈-ပါးႏွင့္ သညာ ၁-ပါး (အာဟာေရပဋိကူလသညာ)၊ ဝဝတၳာန္ ၁-ပါး (စတုဓာတုဝဝတၳာန္)တို႔မွာ စ်ာန္မျဖစ္ႏိုင္။

က်န္ အမ်ိဳးေပါင္း ၃၀ တြင္ စ်ာန္ျဖစ္ႏိုင္ၿပီး၊ ပထမစ်ာန္မွ ပၪၥမစ်ာန္တိုင္ေအာင္ စ်ာန္ ငါးပါးစလံုး ရခ်င္သူအတြက္ ‘ကသိုဏ္း ၁၀-ပါး’၊ ‘အာနာပါနသတိ’၊ ‘ေမတၱာကို အေျခခံ၍ ဥေပကၡာကမၼ႒ာန္း’တို႔ကို အားထုတ္ျခင္းျဖင့္သာ ရရွိႏိုင္၏။

ဤကဲ့သို႔ အားထုတ္ျခင္းျဖင့္ –
(၁) ဝိတက္၊ ဝိစာရ၊ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ငါးပါးႏွင့္တကြ ပထမဆံုးျဖစ္ေပၚေသာ စ်ာန္စိတ္ကို ပထမစ်ာန္စိတ္၊
ဆက္လက္ ေလ့လာ အားထုတ္ျခင္းျဖင့္ –
(၂) ဝိစာရ၊ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာႏွင့္ တကြျဖစ္ေသာ ဒုတိယစ်ာန္စိတ္၊
(၃) ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာႏွင့္ တကြျဖစ္ေသာ တတိယစ်ာန္စိတ္၊
(၄) သုခ၊ ဧကဂၢတာႏွင့္ တကြျဖစ္ေသာ စတုတၳစ်ာန္စိတ္၊
(၅) ဥေပကၡာ၊ ဧကဂၢတာႏွင့္ တကြျဖစ္ေသာ ပၪၥမစ်ာန္စိတ္ ဟူေသာ ႐ူပါ၀စရကုသိုလ္စိတ္ ၅-ပါး ျဖစ္ေပၚ၏။

႐ူပါဝစရဝိပါက္စိတ္ ၅-ပါး၊ ႐ူပါဝစရႀကိယာစိတ္ ၅-ပါးတို႔မွာ ႐ူပါဝစရကုသိုလ္စိတ္ ၅-ပါးႏွင့္ အတူတူပင္ ျဖစ္၏။
အက်ိဳးစိတ္မ်ားႏွင့္ ျပဳကာမွ် ျဖစ္ကာမွ်ျဖစ္ေသာ စိတ္မ်ား ဟူ၍သာ ကြဲျပား၏။

စုစုေပါင္း ႐ူပါဝစရစိတ္ ၁၅-ပါး ျဖစ္၏။

+++++

စ်ာန္၏ အဓိပၸာယ္
(၁) အာ႐ုံကို စူးစူးစိုက္စိုက္ ႐ႈျခင္း (ပထဝီကသိုဏ္း႐ႈက ကသိုဏ္းအာ႐ုံေပၚတြင္ ၿမဲျမံ တည္ၿငိမ္ေနေအာင္ စိတ္ထားျခင္း)
(၂) အေႏွာင့္အယွက္တရားမ်ားကို ႐ိႈ႕ပစ္ ေလာင္ပစ္ျခင္း (ဆန္႔က်င္ဘက္ျဖစ္ေသာ နီဝရဏတရားတို႔ကို ေလာင္ကၽြမ္းေစတတ္ျခင္း)ဟု အဓိပၸာယ္ ၂ မ်ိဳး ရွိ၏။

‘ဝိတက္’၊ ‘ဝိစာရ’၊ ‘ပီတိ’၊ ‘သုခ’ (ေဝဒနာ)၊ ‘ဧကဂၢတာ’၊ ‘ဥေပကၡာ’ (ေဝဒနာ)တို႔ကို “စ်ာန္၏ အစိတ္အပိုင္း”၊ “စ်ာန္အဂၤါ”ဟု ေခၚသည္။

ထို“စ်ာန္အဂၤါငါးပါးအေပါင္း”ကို “စ်ာန္”ဟုေခၚသည္။

ထိုစ်ာန္ႏွင့္ယွဥ္ေသာ စိတ္ကို စ်ာန္စိတ္ဟု ေခၚသည္။

‘ဝိတက္’ – အတူတကြ ျဖစ္ဘက္တရားတို႔ကို အာ႐ုံသို႔ တင္ေပးျခင္း သေဘာ။
‘ဝိစာရ’ – အာ႐ုံကို သံုးသပ္ျခင္း (ထပ္၍ ထပ္၍ ယူျခင္း) သေဘာ။
‘ပီတိ’ – ႏွစ္သက္ျခင္းသေဘာ။
‘သုခ’ – ေကာင္းေသာ အာ႐ုံကို ခံစားျခင္း သေဘာ။
‘ဧကဂၢတာ’ – အာ႐ုံတစ္ခု၌ တည္တံ့ျခင္း (တည္ၾကည္ျခင္း) သေဘာ။

“ဝိတက္”
စိတ္ကို အာ႐ုံဆီသို႔ ေခၚသြားတတ္၊ ေရာက္ေအာင္ ပို႔ေပးတတ္ေသာ သေဘာတရားျဖစ္၏။ ႐ိုး႐ိုးအားျဖင့္ ဆိုရေသာ္ ‘ၾကံစည္ျခင္း’ဟု အဓိပၸာယ္ ရွိ၏။

ၿမိဳ႕ေတာ္သို႔ မေရာက္ဖူးသည့္ ေတာသားကို ၿမိဳ႕ေတာ္ေရာက္လာသည့္အခါ ၿမိဳ႕ေတာ္ေနသူက ဘုရင္ဆီသို႔ ေခၚသြားေသာ ဥပမာ ျပဳၾက၏။
‘ေခၚသြားေသာ သူ’ = ‘ဝိတက္’၊ ‘အေခၚခံရေသာ ေတာသား’ = ‘စိတ္’။

“ဝိစာရ”
အာ႐ုံကို သံုးသပ္ျခင္း၊ ထပ္၍ ထပ္၍ ယူျခင္းသေဘာ ျဖစ္၏။
ဝိတက္ႏွင့္ ဝိစာရသည္ တၿပိဳင္တည္း အတူျဖစ္ေသာ သေဘာရွိ၏။

ဥပမာ (၁) ေခါင္းေလာင္းထိုးေသာ ဥပမာ
ေခါင္းေလာင္းကို ထိုးလိုက္သျဖင့္ ေဒါင္ကနဲ ပထမဆံုး ျမည္ျခင္းက ဝိတက္သေဘာ၊ ထိုေနာက္ ဆက္ၿပီး ျမည္ေနေသာ ညည္းသံလို ျမည္ေနျခင္းက ဝိစာရႏွင့္ တူ၏။

ဥပမာ (၂) ငွက္ႀကီးမ်ား ေကာင္းကင္သို႔ ပ်ံျခင္း ဥပမာ
ငွက္ႀကီးမ်ား ေကာင္းကင္သို႔ မပ်ံႏိုင္ေသးခင္ ပထမ အေတာင္ပံကို ခတ္ၿပီး နည္းနည္း သြားကာ အေတာင္ပံခတ္ျခင္းက ဝိတက္၊
ေကာင္းကင္ေပၚေရာက္ၿပီး ေလဟုန္စီး ၀ဲေနျခင္းက ဝိစာရသေဘာႏွင့္ တူ၏။

ဥပမာ (၃) ပ်ားပိတုန္းႏွင့္ ၾကာပြင့္ ဥပမာ
ပ်ားပိတုန္း၏ ပဒုမၼာၾကာပြင့္ဆီသို႔ ထိုးဆင္းသြားျခင္းက ဝိတက္သေဘာ၊
ၾကာပြင့္ေပၚတြင္ တဒီဒီ ၀ဲပ်ံေနျခင္းက ဝိစာရသေဘာႏွင့္ တူ၏။

“ပီတိ”
ႏွစ္သက္ျခင္း သေဘာ ရွိ၏။

“သုခ”
ေကာင္းေသာ အာ႐ုံကို ခံစားျခင္း သေဘာ ရွိ၏။

‘ပီတိ’ႏွင့္ ‘သုခ’ကို ကႏၲာရထဲ ခရီးသြားသူ၏ အိုေအစစ္ရွာပံုႏွင့္ ဥပမာ ျပဳၾက၏။
ေနပူသျဖင့္ ေမာပန္း၊ ေခၽြးမ်ား ယိုစီး၊ ေရငတ္ေနသည့္ ကႏၲာရထဲ ခရီးသြားသူသည္ လူတစ္ေယာက္ကို ေတြ႕ရာ ေရကေလးမ်ား ဘယ္နားရွိပါသလဲ၊ နားခိုရာ အိုေအစစ္ ဘယ္နားမွာ ရွိသလဲ ေမးျမန္း၏။
ထိုအခါ အေမးခံရသူက ေရွ႕နား တစ္မိုင္ ႏွစ္မိုင္ေလာက္မွာ ေရကန္ရွိေၾကာင္း ၫႊန္၏။
ထိုသို႔ ၾကားရသည့္အခ်ိန္မွ စ၍ ကႏၲာရခရီးသြား၌ ဝမ္းသာ၏။ ပီတိျဖစ္၏။ နီးၿပီ နီးၿပီ ဆိုၿပီး ဆက္သြားရင္း ေရကန္ေရာက္သည္တိုင္ေအာင္ သေဘာက် ႏွစ္သက္ ဝမ္းသာေနျခင္းမွာ ပီတိ သေဘာ ျဖစ္၏။
ေရကန္ေရာက္ၿပီး ေရေသာက္ ေရခ်ိဳး၊ ၾကာစြယ္မ်ား စားၿပီး၊ သစ္ပင္ရိပ္ေအာက္ အိပ္၍ ေကာင္းေလစြ ေကာင္းေလစြဟု အရသာခံစားေနျခင္း သေဘာမွာ သုခ ျဖစ္၏။

ပီတိႏွင့္ သုခတြင္ ပီတိက အရာက်ဥ္း၏။ သုခက အရာက်ယ္၏။
ပီတိရွိတုိင္း သုခရွိၿပီး၊ သုခရွိတိုင္း ပီတိ ရွိခ်င္မွ ရွိ၏။

“ဧကဂၢတာ” (ဧက = တစ္၊ အဂၢ = အာ႐ုံ)
အာ႐ုံတစ္ခု၌ တည္တံ့ျခင္း သေဘာ ျဖစ္၏။ သမာဓိႏွင့္ တူ၏။

အမႈန္႔ကေလးမ်ားကို ေရႏွင့္ ေရာလိုက္ေသာအခါ အမႈန္႔ကေလးမ်ား တြဲစပ္ ေပါင္းစည္းသြား၏။ ထို ေရကဲ့သို႔ ဟိုအာ႐ုံ ဒီအာ႐ုံ ဖ႐ိုဖရဲျဖစ္ေနေသာ စိတ္မ်ားကို ေပါင္းစုေပးေသာ သေဘာမွာ ဧကဂၢတာ ျဖစ္၏။

+++++

စ်ာန္ရရန္ နီဝရဏကင္းေအာင္ လုပ္ရ၏။ နီဝရဏကို ပယ္ရ၏။ အၿပီးသတ္ ပယ္ျခင္းမ်ိဳး မဟုတ္ေသးေသာ္လည္း ေခတၱပယ္ျခင္း ျဖစ္၏။

စ်ာန္ အဂၤါ ၅-ပါးမွာ သူႏွင့္ ဆိုင္ရာ ဆန္႔က်င္ဘက္ နီဝရဏမ်ားရွိရာ မွတ္သားစရာ ေကာင္း၏။

‘ဝိတက္’၏ ဆန္႔က်င္ဘက္မွာ ‘ထိနမိဒၶ’-အိပ္ငိုက္မႈ ထိုင္းမိႈင္းမႈ ျဖစ္၏။
‘ဝိစာရ’၏ ဆန္႔က်င္ဘက္မွာ ‘ဝိစိကိစၧာ’-မဆံုးျဖတ္ႏိုင္မႈ ျဖစ္၏။
‘ပီတိ’၏ ဆန္႔က်င္ဘက္မွ ‘ဗ်ာပါဒ’-ေဒါသ ျဖစ္၏။
‘သုခ’၏ ဆန္႔က်င္ဘက္မွာ ‘ဥဒၶစၥ’-ပ်ံ႕လြင့္မႈႏွင့္ ‘ကုကၠဳစၥ’-ေနာင္တတဖန္ ပူပန္မႈ ျဖစ္၏။
‘ဧကဂၢတာ’၏ ဆန္႔က်င္ဘက္မွာ ‘ကာမစၧႏၵ’-ကာမဂုဏ္ အာ႐ုံမ်ားအေပၚ၌ တြယ္တာမႈ ျဖစ္၏။
‘ဥေပကၡာ’မွာ ေအးခ်မ္း ၿငိမ္သက္ေသာ သေဘာရွိသျဖင့္ ဆန္႔က်င္ဘက္မွာ ‘သုခ’၏ ဆန္႔က်င္ဘက္ႏွင့္အတူတူ (ဥဒၶစၥႏွင့္ ကုကၠဳစၥ)ပင္ ျဖစ္၏။

သုတၱန္ပါဠိေတာ္မ်ား၌ မ်ားေသာအားျဖင့္ စ်ာန္ ၄-ပါးသာ ေဟာ၏။ အလြန္ ရွားရွားပါးပါး ေနရာမ်ား၌သာ စ်ာန္ ၅-ပါးဟု ေဟာ၏။
အဘိဓမၼာ၌မူ ၄-ပါးလည္း ေဟာျပ၏။ ၅-ပါးလည္း ေဟာျပ၏။

ပုဂၢိဳလ္၏ အစြမ္းသတၱိေပၚမူတည္၍ အခ်ိဳ႕က ဝိတက္ႏွင့္ ဝိစာရကို တၿပိဳင္နက္ ပယ္၏။ ထိုကဲ့သို႔ အစြမ္းသတၱိ အားႀကီးေသာ ပုဂၢိဳလ္တို႔အတြက္ စ်ာန္ ၄-ပါး ျဖစ္၏။

– စ်ာန္ ၅-မ်ိဳးမွာ ပထမစ်ာန္သည္ စ်ာန္ ၄-မ်ိဳးမွာ ပထမစ်ာန္။
– စ်ာန္ ၅-မ်ိဳးမွာ ဒုတိယစ်ာန္သည္ စ်ာန္ ၄-မ်ိဳးမွာ မရွိ။
– စ်ာန္ ၅-မ်ိဳးမွာ တတိယစ်ာန္သည္ စ်ာန္ ၄-မ်ိဳးမွာ ဒုတိယစ်ာန္။
– စ်ာန္ ၅-မ်ိဳးမွာ စတုတၳစ်ာန္သည္ စ်ာန္ ၄-မ်ိဳးမွာ တတိယစ်ာန္။
– စ်ာန္ ၅-မ်ိဳးမွာ ပၪၥမစ်ာန္သည္ စ်ာန္ ၄-မ်ိဳးမွာ စတုတၳစ်ာန္။

စ်ာန္စိတ္ ရရွိ႐ုံမွ်ျဖင့္ ေကာင္းကင္ပ်ံျခင္း၊ တန္ခိုးဖန္ဆင္းျခင္း၊ သူမ်ားစိတ္ကို သိျခင္း စသည္တို႔ မျဖစ္ႏိုင္ေပ။
စ်ာန္ ၅-ပါးကို ရရွိၿပီး၊ အ႐ူပစ်ာန္ ၄-ပါးကို ရေအာင္ အားထုတ္ျခင္း၊ ထို စ်ာန္ ၉-ပါးစလံုးကို အျပန္ျပန္အလွန္လွန္ ေက်ညက္ေအာင္ ျပဳလုပ္ၿပီး ပၪၥမစ်ာန္ကို အထူး အားထုတ္ကာ အဘိညာဏ္ကို ျဖစ္ေစၿပီးမွ ေကာင္းကင္ပ်ံျခင္း၊ တန္ခိုးဖန္ဆင္းျခင္း စသည္ ျပဳလုပ္ႏိုင္၏။

+++++

အဘိဓမၼာသင္တန္းၿပီးေသာအခါ စေနေန႔တရားပြဲကို ‘စိန္စည္ဆရာေတာ္ အရွင္သေညာဘာသ’ က ‘ပညာပါရမီျဖစ္ျခင္း အေၾကာင္းမ်ား’အတြက္ ဝိပႆနာတရား အားထုတ္ျခင္းသည္သာ အေကာင္းဆံုးျဖစ္ေၾကာင္း သာဓကထုတ္ေဆာင္၍ ေဟာၾကား ၫႊန္ျပသြားၿပီး၊ ကုသိုလ္ေကာင္းမႈတို႔ကို အမ်ား ေဝေနယ်ာတို႔အား ေပးေဝၾကေလသည္။

သာဓု … သာဓု … သာဓု။